Czy wkrótce padnie propozycja podwyżki podatków?

Na przyszły rok 59,3 mld zł deficytu budżetowego zostało zaplanowane "na styk", żeby nie przekroczyć dopuszczalnej w Unii granicy 3 proc. PKB. Mimo licznych wątpliwości i zastrzeżeń, ekonomiści uważają, że deficyt, choć w rekordowej wysokości, będzie możliwy do utrzymania.

W tym roku ponad połowę finansowania kwoty 17 mld zł na program 500 Plus dały dodatkowe dochody z aukcji częstotliwości telekomunikacyjnych dla LTE, a podatek od instytucji finansowych da ok. 3,5 mld zł. To i tak sporo, choć znacząco mniej niż zapisano w budżecie. Niedawno Henryk Kowalczyk, szef Komitetu Stałego Rady Ministrów powiedział, że pomimo to na program 500 Plus zabraknie ok. 5 mld zł.

Jakie rząd teraz znajdzie rozwiązanie? Pięciomiliardowa dziura jest pewnie do załatania. Prawdopodobnie przytnie trochę inne wydatki budżetowe, nieco opóźni współfinansowanie inwestycji unijnych i taka kwota zostanie zaoszczędzona. Zauważmy jednak, że stało się tak pomimo już widocznego w zeszłym roku zwiększenia ściągalności VAT i dalszej poprawy w tym roku.  

W przyszłym roku gospodarka ma jeszcze przyspieszyć i wzrost PKB wynieść aż 3,9 proc. Ceny zaczną w końcu iść w górę tak szybko, że średnioroczna inflacja wyniesie 1,3 proc. To bardzo optymistyczne założenia, tym bardziej, że na razie wyraźnego odbicia cen nie widać (choć oczywiście nastąpi niebawem tzw. efekt bazy), a gospodarka w pierwszych dwóch kwartałach wyraźnie przyhamowała.

Generalnie jednak dochody przyszłorocznego budżetu nie zostały zaplanowane w nadmiernie optymistyczny sposób. Jeśli pominiemy efekty ściągalności podatków, to i wzrost dochodów odpowiada prognozowanemu wzrostowi popytu wewnętrznego. Natomiast największe ryzyko związane jest właśnie z poprawą ściągalności podatków - uważa główny ekonomista BZ WBK Maciej Reluga.

- Wszystko może się rozbić o założenie wyższej ściągalności - mówi portalowi Interia.

Porównajmy efekty "ściągalności". Rząd uzyskał w zeszłym roku 124,2 mld zł z VAT, o ponad 8 mld zł więcej niż zaplanował w budżecie. W przypadku podatków bezpośrednich nie udało się uzyskać wpływów większych od zakładanych. Odwołany właśnie minister finansów Paweł Szałamacha mówił w lipcu, że wpływy z VAT były po półroczu większe od ubiegłorocznych o 3,5 mld zł, a ogółem dochody podatkowe - o 6-7 proc. większe.

W tym roku po ośmiu miesiącach dochody z VAT wyniosły ponad 87 mld zł, gdy w tym samym okresie zeszłego roku było to ponad 81 mld zł. Wygląda więc na to, że ten podatek może przynieść budżetowi w tym roku więcej niż zaplanowane 130 mld zł. Jeśli w przyszłym roku postępy w ściągalności VAT będą porównywalne do tegorocznych, z tego podatku rząd ściągnie kilka miliardów złotych więcej. Według budżetu "poprawa ściągalności" da w przyszłym roku dodatkowo 8 mld zł z tytułu VAT plus 2 mld zł z CIT. Maciej Reluga uważa, że jeśli to się nie uda i z tego tytułu powstanie dziura w budżecie, trzeba będzie w trakcie roku obniżyć wydatki.

Jeśli jednak PKB w tym i przyszłym roku będzie rósł o 3-3,5 proc., to dochody budżetu mogą okazać się niższe od planowanych. Wzrost PKB mniejszy o 0,5 pkt proc. to ok. 1,4 mld zł mniejsze wpływy z podatków. Jeśli w przyszłym roku ceny - zamiast wzrosnąć średniorocznie o 1,3 proc. - zatrzymają się na mniej więcej stabilnym poziomie, dochody podatkowe mogą być o kolejne 1,5-2 mld zł mniejsze.

Te ryzyka spowodowały zapewne, że rząd zapowiedział niedawno utrzymanie stawki VAT w wysokości 23 proc. do 2018 roku. Przypomnijmy, że miała ona obowiązywać pierwotnie do końca 2014 roku i została przez poprzednią ekipę przedłużona o dwa lata. Teraz wysokość tej stawki przedłuży się o kolejne dwa.

Tak więc podatki i tak rosną. Wprawdzie wpływy z daniny nałożonej na instytucje finansowe  będą mniejsze od zakładanych, ale w sumie w dość prosty sposób "przerzucane" są już na klientów instytucji finansowych. Podobnie będzie też z podatkiem handlowym. Pośrednio więc i tak większe podatki płacą konsumenci, czyli wszyscy podatnicy. Sytuacja byłaby bardziej przejrzysta, gdyby wiedzieli, ile i dlaczego płacą.    

Równocześnie przed rządem staje teraz jednak najpoważniejsze wyzwanie - zwiększenie opodatkowania całej gospodarki i wszystkich dochodów, zwłaszcza jeśli chce kontynuować aktywną politykę społeczną. A poza tym powinien zacząć myśleć o zmniejszaniu deficytu budżetowego w kolejnych latach.  

Niedawno wicepremier Mateusz Morawiecki mówił, że komfort finansom publicznym zapewniłoby zwiększenie opodatkowania PKB do ponad nieco 17 proc. W przyszłym roku stopa opodatkowania całej gospodarki ma wynieść 15,3 proc. Te dwa punkty procentowe PKB to konieczność znalezienia dodatkowych 36-40 mld zł dochodów dla budżetu. To będzie prawdopodobnie konieczne już od 2018 roku i dlatego dyskusja nad tym, z czyjej kieszeni powinny pochodzić te pieniądze, powinna zacząć się już dziś.   

- Jeśli założymy wydatków 500+ i dodamy do tego efekty obniżenia wieku emerytalnego, to w 2018 roku budżet będzie bardzo napięty - mówi Maciej Reluga.

Zapowiadane wprowadzenie jednolitego podatku, łączącego obecny PIT, składkę zdrowotną i składkę na ubezpieczenia społeczne, byłoby bardzo dobrą okazją do tego, żeby stopę opodatkowania PKB zwiększyć. Będzie też okazją do stworzenia szczelnych przepisów podatkowych, tak żeby PIT i CIT oraz składki nie wyciekały z systemu. Ten rok da zapewne  odpowiedź na pytanie, jakiego zwiększenia dochodów budżetu można się spodziewać po poprawie ściągalności VAT. I czy ambicje w tym zakresie nie były nadmierne.  

Maciej Reluga przewiduje, że jednolity podatek będzie uwzględniać wprowadzenie wyższej kwoty wolnej od podatku (co też jest jedną z zapowiedzi wyborczych PiS), a co poskutkuje zmniejszeniem opodatkowania osób o niskich dochodach. Jego zdaniem operacja ta powinna być neutralna dla budżetu, czyli w sumie nie zwiększać wpływów podatkowych, co będzie oznaczało większą redystrybucję w ramach podatku PIT.

Jeśli jednak rząd będzie chciał wrócić na ścieżkę zmniejszania deficytu, co powinno być średnioterminowym strategicznym celem, zwłaszcza w sytuacji, gdy gospodarka rośnie, zwiększenie stopy opodatkowania powinno być większe. Pora więc na bardzo rzeczową dyskusję o tym, kto i jak wysokie podatki powinien płacić. 

Jacek Ramotowski